Cumhuriyyet.az
  • Ana Səhifə
  • Gündəm
  • İqtisadiyyat
  • Cəmiyyət
  • Dünya
  • Siyasət
Nəticə yoxdur
Bütün Nəticəyə Baxın
  • Ana Səhifə
  • Gündəm
  • İqtisadiyyat
  • Cəmiyyət
  • Dünya
  • Siyasət
Cumhuriyyet.az
Nəticə yoxdur
Bütün Nəticəyə Baxın
Ana Səhifə Gündəm

Ruhun azadlığı və Məhəmməd Hadinin metafizikası – Adəm İsmayıl BAKUVİ

İyul 6, 2025
A A

REDAKTORUN SEÇİMİ

Nəsimi rayonunda qanunsuz tikintilərin himayəçisi kimdir?  – VİDEO+FOTO FAKT

Nəsimi rayonunda qanunsuz tikintilərin himayəçisi kimdir? – VİDEO+FOTO FAKT

08 İyul 25 / 14:34
Nəsimi rayonunda obyekt xəlvət, işbaz bəy:  “Əcəmi MALL”da qanunsuz tikintiyə kim icazə verib? – VİDEO

Nəsimi rayonunda obyekt xəlvət, işbaz bəy: “Əcəmi MALL”da qanunsuz tikintiyə kim icazə verib? – VİDEO

07 İyul 25 / 13:01
Səbaildə qanunsuz tikililər “göz oxşayır”

Səbaildə qanunsuz tikililər “göz oxşayır”

25 İyun 25 / 17:58
Nazir müavini Samir Vəliyevdən siyasi sabotaj: Sabit tarif təklifi qanuni pul oğurluğudur – VİDEO

Nazir müavini Samir Vəliyevdən siyasi sabotaj: Sabit tarif təklifi qanuni pul oğurluğudur – VİDEO

23 İyun 25 / 12:57
Taleh Qaraşov və Cəbrayıl Xanlarova meydan oxuyan, prokurorluğu saymayan iş adamı: Hünər Hadızadə kimdir?

Taleh Qaraşov və Cəbrayıl Xanlarova meydan oxuyan, prokurorluğu saymayan iş adamı: Hünər Hadızadə kimdir?

23 İyun 25 / 11:52

İnsan varlığının ən sirli və eyni zamanda ən üsyankar tərəfi ruhdur. Ruh nə tamamilə dindir, nə də sadəcə fəlsəfədir. O, bədənin daxilində Allaha doğru çırpınan işıq, bəzən susqunluqla, bəzən fəryadla danışan daxili səslə bərabər yaşar. Zaman keçdikcə bu ruh anlayışı müxtəlif mədəniyyətlərdə, dinlərdə, fəlsəfi sistemlərdə fərqli şəkildə formalaşmış, bəzən riyazi sistemlərə tabe etdirilmiş, bəzən də sadəcə, ibadət çərçivəsində təsvir olunmuşdur. Lakin bəzi insanlar, bəzi şəxsiyyətlər var ki, onlar bu görünməz və müqəddəs varlığı təkcə anlamağa deyil, onu yaşamağa və yaşatmağa çalışıblar. Onlardan biri də Məhəmməd Hadidir.

Məhəmməd Hadi Azərbaycan ədəbi və mənəvi həyatına yalnız söz ustası kimi deyil, həm də bir ruh filosofu, metafizik düşüncə daşıyıcısı, din və ağıl arasında körpü quran şəxsiyyət kimi daxil olmuşdur. Onun yaradıcılığında ruh təkcə bədii obraz deyil, varlığın mərkəzi, azadlığın təməli, Allahla insan arasında əlaqənin təzahürüdür.

Hadidə ruh anlayışı nə Kant kimi yalnız etik şüur, nə də Descartes kimi düşünən substansiyadır. O, ruha şəxsi ağrılar, mənəvi yanğılar, ictimai ədalətsizliklər və Tanrı axtarışı ilə yanaşır. “Əsirəm” deyəndə o, təkcə bir qadına aşiq olan bir insanın fəryadını yox, həm də bəşərin ruhani əsarətini dilə gətirir. Onun üçün ruh bir üsyandır – zamana, qorxuya, qaranlığa, təqlidə qarşı.

Avropa fəlsəfəsində ruh, çox zaman nəzəri sistemlərlə izah olunur. Hegel onu tarixi zərurət kimi təqdim edir, Nitsşe isə onu üstinsana çatmaq üçün bir vasitə kimi görür. Amma Hadidə ruh nə məqsəddir, nə vasitə. O, həm başlanğıcdır, həm də yolun özüdür. Ruh onun üçün sevgidir, həsrətdir, qorxudur, Allaha sarı çırpınışdır. O, insanın öz içində Tanrını tapmağa cəhdidir.

Din anlayışı Hadinin dünyagörüşündə xüsusi yer tutur. O, dini yalnız ibadət formasında yox, mənəvi təkamül vasitəsi kimi qəbul edir. Təqlidə, fanatizmə, qorxuya dayanan dindarlığı rədd edir. O yazır: “Din ilə ağıl birləşməlidir.” Bu, sadəcə bir fikir yox, bir dövrə qarşı düşüncə manifestidir. Onun şeirlərində Allah, bəzən bir sevgili kimi, bəzən bir qurtarıcı kimi, bəzənsə daxildəki susqun nur kimi təqdim olunur. O, ruhun Allahla danışmasına inanır. Bu danışıq nə ibarələrə sığır, nə rituallara – bu, şairin sükutla dediyi duadır.

Məhəmməd Hadi üçün millət anlayışı da ruhla bağlıdır. Onun nəzərində millət qanla deyil, vicdanla formalaşır. “Millət” dedikdə o, mənəvi bağlılıq, azadlıq ehtiyacı və mədəni harmoniya anlayışını düşünür. Bu baxımdan o, Avropanın irqçi millətçilik təlimlərinə qarşı bəşəri bir millət modeli ortaya qoyur. Bu modeldə fərdin ruhu millətin ruhuna çevrilir. Hər bir vicdan, bir xalqın tarixini daşıyan gizli miras olur.

Onun poetik düşüncəsindən bəhrələnənlər təkcə ədiblər deyil. Hüseyn Cavid onun ruhani metafizikasını dramatik fəlsəfəyə çevirir, Əli bəy Hüseynzadə onun ideyalarını türkçülüyün mənəvi bazasına daxil edir. Əhməd Ağaoğlu Qərb və Şərq düşüncəsini birləşdirən ruh modelini Hadinin əsərlərində tapır. Daha sonralar onun ruh anlayışı ideoloji təmələ çevrilir və milli müstəqillik ideyasının bünövrəsinə hopur.

Məhəmməd Hadi öz dövrünü aşan bir ruh şairidir. Onun poetik metafizikası nə keçmişə, nə də zamana bağlıdır. O, insanı ruhu ilə düşünməyə çağırır. Bu gün biz texnoloji sürətlə bədənimizi yüngülləşdirsək də, ruhumuzu daha ağır hala salmışıq. Hadinin düşüncəsi bu mənada müasir insanın qurtuluş kodudur. Ruhunu tanımayan, onu azad etməyən insan – nə qədər müasir olsa da, əslində, qədim bir zindandadır.

Onun şeirləri, fikirləri, mənəvi səsi bir xalqın ruhani kimliyidir. Onu oxumaq – tarix oxumaq deyil, özünü oxumaqdır. Onun ruh metafizikası – sistemlə yox, hisslə işlənmiş fəlsəfədir. Bu fəlsəfə nə tədris olunur, nə tərcümə olunur – o, yalnız yaşanır. Və o ruh hələ də içimizdə nəfəs alır.

© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!

Əvvəlki Yazı

Xidmət rəisinin çıxışındakı üç mühüm və qürurverici məqam…

Növbəti Yazı

Futbol üzrə dünya çempionatı Bakıda keçirilə bilər – Rəsmi

EKSKLUZİV

PKK 11 iyulda İraqın Süleymaniyyə şəhərində tərksilah olacaq

PKK 11 iyulda İraqın Süleymaniyyə şəhərində tərksilah olacaq

09 İyul 2025 / 16:40
0
Səbinə Əliyevadan bu cavabı gözləyirəm – Moskalkova

Səbinə Əliyevadan bu cavabı gözləyirəm – Moskalkova

09 İyul 2025 / 15:18
0
İlham Əliyev BƏƏ-də səfərdədir

İlham Əliyev BƏƏ-də səfərdədir

09 İyul 2025 / 15:00
0
Ərdoğan mühüm məlumatı elan etdi

Ərdoğan mühüm məlumatı elan etdi

09 İyul 2025 / 14:45
0

XƏBƏR LENTİ

PKK 11 iyulda İraqın Süleymaniyyə şəhərində tərksilah olacaq

Səbinə Əliyevadan bu cavabı gözləyirəm – Moskalkova

İlham Əliyev BƏƏ-də səfərdədir

Ərdoğan mühüm məlumatı elan etdi

Trampın qərarına Rusiyadan “yumşaq” cavab

Azərbaycan lideri BƏƏ Prezidenti ilə görüşəcək

Rubionun Bakı və İrəvanla bağlı son bəyanatı… – Bryus

Lavrov Şimali Koreyaya səfər edəcək

Rəsmi Bakı İranın Ermənistandakı səfirinə cavab verib: Onun fikirləri riyakarlıqdır

Azərbaycanda boşanma ən çox bu rayonda qeydə alınır

SEPAH əməliyyat keçirdi: ölənlər var

DYP-dən bu sürücülərə xəbərdarlıq – Video

Əliyevlə Paşinyan sabah bu şəhərdə görüşəcək

Sabah ölkə ərazisində 38 dərəcə isti olacaq

Avropada 2300 adam istidən öldü

DYP-dən skuter, moped və velosiped sürücülərinə çağırış

Azərbaycanda xərçəng xəstələrinin sayı artdı

Cinayətdə şübhəli bilinən 52 nəfər saxlanıldı

Makron: Avropa heç vaxt Ukraynanı tək qoymayacaq

Azərbaycan neftinin qiyməti 75 dolları ötüb

Suçiçəyinə yoluxma sayı artıb – RƏSMİ

PKK silahları təhvil verir – Dəqiq tarix…

Pensiya alanların nəzərinə: 3 gündən sonra…

Tramp və Netanyahu Xameneinin qətlini müzakirə edir

Xankəndidə ABŞ-ın bu mesajını İrana çatdırdıq

Baş nazirdən yeni qərar: Uçuş qaydaları…

17 nəfəri ilan sancıb

Qırmızı attestat alanların sayı açıqlandı

Nəsimi rayonunda qanunsuz tikintilərin himayəçisi kimdir? – VİDEO+FOTO FAKT

Kəmaləddin Heydərovla Rusiya FHN-in rəhbəri arasında ikitərəfli görüş olub

Cumhuriyyet.az

Cümhuriyyət.az saytı gündəlik bülletenlər vasitəsi ilə siyasət, iqtisadiyyat, cəmiyyət, idman, mədəniyyət sahələri üzrə ölkədə və dünyada baş verən ən vacib hadisələri öz oxucularına operativ şəkildə çatdırır.

Direktor: Nəsimi Şərəfxanlı
Tel: 077 333 90 09
E-mail: cumhuriyyetqezeti@gmail.com
İyul 2025
BE ÇA Ç CA C Ş B
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031  
« İyn    
  • Haqqımızda
  • Əlaqə

CUMHURİYYET.AZ © 2024 - Bütün hüquqları qorunur.

Nəticə yoxdur
Bütün Nəticəyə Baxın
  • Ana Səhifə
  • Gündəm
  • İqtisadiyyat
  • Cəmiyyət
  • Dünya
  • Siyasət

CUMHURİYYET.AZ © 2024 - Bütün hüquqları qorunur.